Il Natale nelle poesie foggiane

Raccolte di pensieri in vernacolo a cura di chi si diletta e si è dilettato a scriverle; alcuni di essi sono o sono stati poeti affermati, che hanno scritto libri in vernacolo, altri lo hanno fatto da dilettanti ma certamente tutti con lo spirito di dedicare versi a questa festa e alla propria città.

 

Natàle ‘mmìzze a’ strede (Mo’ vène…. u’ Bambenèlle)

(di Raffaele De Seneen)

 

Màrije ‘nnànze a’ pòrte, facève i cartellàte,

accùste ìnde a’ putèje, Gesèppe,

‘nchiuvàve a martellàte.

Da là passaije n’àngele chi scìlle tùtte d’òre,

mo’ ‘u chiàmene Cupido,

tànne nen se sapève ancòre,

e si chiamaje da pàrte, ‘rrète a nu scuffulàte,

decìje: “Nen ve sc’kandàte,

ve pòrte ‘na ‘mbasciàte!

A vuje pe sòrte tòcche n’èvente affurtunàte,

de èsse ‘a màmme e u’ pàdre del piccolo Gesù,

che appène sarrà nàte

adda cagnà ‘stu mùnne,

ch’è deventàte quàdre,

‘nvèce de èsse tùnne!”.

‘Stu fàtte è vècchije assàije e se repète ancòre,

ascènnene i Rèmagge,

i grègge chi pastòre,

‘na stèlla lumenòse fàce nu lunghe viàgge,

‘sta vòte s’è fermàte

ammìzze o’ cìle, a Fògge!

E so’ tùtte Crucìse, Crapàre e Tarrazzàne,

so’ tùtte criatùre,

se tènene pe màne,

do làrghe de Regnàne e chi da via Polàre,

‘a stàlle inde a ‘na gròtte

da strede di Scupàre.

Qualcùne l’ucchije a mènele,

quall’àte ‘a pella scùre,

so’ tùtte fràte e sòre,

nen tènene appaùre.

Chi pòrte i recchijetèlle, chi sòne u’ mandullìne,

chi sòrbe e gràne àrse,

e chi nu fiàsche ‘e vìne,

e dìnne: “Bàste l’òdije, ‘a fàme e tùtte i guèrre,

‘ccùssì ca ce cumànne

u’ Re de tùtte ‘a tèrre,

nuije sìme u’ mùnne bèlle,

mettìtece attènziòne, sentìtele ‘a nuvèlle,

che accònte u’ Bambenèlle!”.

____________________

A Bbabbe Natàle (di Michele Frattulino)

                              

 ‘Sta setuazziòne ‘a véde malamènde,           

pe tanda fatte kè stanne succedènne;                  

‘i timbe so’ kagnàte avèramènde                   

e nğe riuscìme probbie kkiù addefènne.             

    

Nzapìme manghe kume c’amma vèste;        

si kiòve nevekéje o ména vinde;                           

nemmanghe assì putìme akkattà ‘a paste,            

e tùtt’i jurne, facìme ‘i bbùke ‘a cinde.          

 

Ki arrobbe a ddèstre  e ki arrobb’a sinìstre;               

ki se mbriàke e fìkke sotte ‘a ğğènde;            

mennèzze e purkarìje nda tùtt’i pìzze,             

ki skarcerèje fenànghe  ‘i dèlinguènde.           

 

Poikè ‘stu mùnne vàce a skatafasce,                    

me so’ decìse a farte ‘a lèttèrìne;                

t’a skrìve prèscia prèsce e t’a spedìsce,        

‘a tènghe ‘a mmènde ğğià da stammatìne:           

 

“ Karìsseme papà, papà Natàle,                   

demùstre avèramènde quande vàle!                    

A kki ha kausàte quèsta setuazziòne,                   

falle fa sòtte aìnd’o kavezòne.

                               

Mìttece ‘i sinze ngàpe a ‘sti krestiàne,           

kissà ‘a kapìscene  e fanne akkaparréte.              

Cèrte ce vònne jurne, settemàne,                    

ma ponn’akkumenzà ğğià da dumàne.         

 

Reguarde a mmè, nde cèrke quàse ninde;              

ğğià troppe eje quìlle kè hagghie addummannàte; 

però assì puje, rialeme na cìnde:                      

quèlle kè tènghe, eje troppa sbukakkiàte!!! “

____________________

U pr-sepji (di Nicola Bonante)

L’è t-nè int’o cor

prim che int’a cap.

Eji na cos che adda dà

sudd-sfazion a chi u face

e no a chi u ven a v-dè

Eji na gioji che e sent

tu e tutt quill che

t’aiut-n atturn.

Pigghij nu pastor,

po’

u spust, l’addrizz e

ce mitt na lampadin annanz.

Guard a San Giusepp e tu truv

ca m-r-vulezz d- na mamm

mmizz’e man.

T- ven u vulji d- darc

nu bac ma t- mantin e liv

n’atu poch d- polv-r.

E cusì tir annanz.

Si stann i criucc atturn

a fest eij gross assaj, ma

quant’eij belle si staj sul.

Pass-n, l’or san n-ntaddun.

Sint a Nat-v-tà int’o sang

verament.

Dop!

I cart-llat, a foll di

parint, u r-solji d- l-mon,

so stup-darji.

Tu a fest l’è fatt mentr

pr-parav u pr-sepji.

                      

____________________

‘U  Capetone (di Alfredo Ciannameo)

« Cifele e capetòne

Auanne ce magnàme ‘u strijone»

« ‘U capetone salàte salàte

Eje pi mònache sventuràte »

 

Ogn’anne, sott’a Natale

all’albe da jurnàte

sti bèlle returnèlle

sentève de catà.

A tutte ‘ind’o core

scennève na prijezze

penzanne e grossa fèste

ca’ avev’arruà.

Chiuvève o nevecàve

‘u capitone se cantàve,

tante da sentirle

p’tutt’i viche e ‘i strade

aprènne n’ate jurne

de fatiche e stinde,

sciuppànne da ‘mbitte

ogne turminde.

Anziane me sò fatte,

sti bèlle returnèlle

inde rècchje i tènghe;

ije stèsse so ca ‘i cante,

ije stèsse so ca ‘i sente,

pecchè niscjune ckijù

se mette o pizz’i strade

p’fa stu bèlle cante

a fine da nuttàte.

Anziùse aspètte sèmbe

ca vènene sti jurne,

cke tanta gioje

a fine da nuttàte

sperànne d’avezàrme,

cuntènde cum’e tanne,

quanne cuntàve i jurne

pa fèste de Natale.

O’poste de stu cante,

mò sente nu  motore

ca me duscète proprije

da nu sunne d’ore

ma senza ckijù ‘a prijezze

ind’a stu core stanghe,

chine fin’e sope

soltante de trestèzze!

(tratta dal libro “ Pinzire… e nustalgije” anno 1978)

____________________

 

Nàtele  ìnde  o’  ‘spedàle (di Raffaele De Seneen)

 

 ‘A nève che l’ovàtte,

‘i muntàgne de gàrze e de càrte,

‘na flèbe cu tubbètte

mène l’àcque ìnde o’ laghètte;

pe cìle hànne mìsse cìnghe o sèije radiografìje

e l’òsse de crestiàne pàrene stèlle ca fànne lùce ‘mmìzze a’ vìje.

Casètte de cartòne

fàtte chi sc’kàtele ‘u cortisòne,

‘a funtanèlle, u’ pònte, l’ostèrije

e sòtte ‘a scrìtte “Reparto infèrmèrije”.

 

Inde a nu pìzze Gesèppe ca Madònne,

pàrene ‘i stèsse, so’ quìlle de l’àte ànne,

però a vedè, n’è sòle ‘na ‘mpressiòne,

ma tìre n’àrije ca nen prumètte bbùne.

Gesèppe è sespettùse, se guàrde tùrne tùrne,

Marìje guàrde u’ cìle, è ‘llumenàte a ijùrne,

Gesèppe sbòtte all’intrasàtte,

dìce: “Marì, ije mo’ devènte màtte,

quist’ànne nen me tròve, me sènte spaisàte,

è quìste u’ pòste, o avèsseme sbagliàte!!??”

 

” ‘Ccuijètete Peppì, aspètte a mezzanòtte,

è ancòre prìste, nen zarrànne mànche ‘i  òtte,

po’ vìde che avverrà il “Compimento”,

fa nàsce ‘stu Bambìne…. aspètte nu mumènde!!”.

“Sarrà, ma a me u’ fàtte nen me pàre ijùste,

qua ognùne còrre, quist’ànne nen ce pròve gùste.

Nen se vèdene nè pècure e pastùre,

sòle ‘nfermìre e duije o tre dottùre,

e po’ ‘stu fìte, ‘stu fìte clorofòrmije,

l’àte ànne ère stallatico e essenza d’agrifoglio!!”

“Si…!!”, respònne sùbbete Marije,

“….matrò ‘ndò stèmme, ìnde a ‘na profumèrije!!??

Ma n’è capìte ca quìste è nu spedàle,

quà a gènde vène pe curàrse tùtte i màle,

o’ rìste po’ ce pènze u’ Criatùre,

appène nàsce, p’ògne fetènde so’ làcreme e delùre!!”

 

“Ah quìste t’ha dìtte l’àngele d’Annunciazziòne!!??”

“Si, m’ha cunfermàte <<respettàte ‘stu copiòne>>,

già che ce sìme, m’ha dàte pùre ‘sta recètte,

prìme ca nàsce, vàlle a spedì, che ‘a gènte già aspètte!!”.

     ____________________

 

Eùrije a tùttequande  (di Michele Frattulino)

 Eùrije  a  tùttequande  pe  Natàle ;

a kki se sènde bbune,

 e a  kki stàce nğèmmàle.

A  tùtte ‘sti putinde

e a kki  nen déne  ninde.

Eùrije  grusse  assàje

a kki  stàce ndè  uàje.

‘U stèsse ‘e krestiàne

e  pùre ‘e mussulmàne.

A kki kréde a nu  Ddìje,

pùre  assì  nenn’è ‘u  mìje.

A  tùtte ‘i mèrikàne

kè kiagnene ‘i  parinde

e a  tùtte l’affegàne

 kè  ndènene  kkiù ninde.

A kki kùmbatte ‘o fronde

sènza sapè  rağğiòne,

mettènne ‘a vìte a rìskie

p’avè kokkè meliòne.

N’eùrije  grusse assàje,

’u vogghie fa ‘e  pumbire,

kè  stùtene  ogni  fuke

facènne ‘stu  mestire.

Ma   p’appiccià  nu   fuke,

nğe vòle probbie  ninde;

avaste  na  buscìje

o kokkè zengriaminde.

E  allòre  pe  Natàle,

scanzàme  l’okkasiòne,

preganne  a Ğese  Krìste

ke tanda dèvozziòne,

pekkè   purtasse  ‘a   pàce,

‘a  pàce ‘a  tùtte  ‘u  mùnne,

sennò de quìstu passe

se vàce vasce affùnne.

Eùrije’a Ffoğğia mìje

k’eje sèmbe   akkaluràte,

speranne kè auanne

pozza esse …addefrisckàte

____________________

 Penzamece ‘nu pòke (di Michele Frattulino)

‘Mo véne  Natàle, ke sènza denàre,

facìmece ‘u litte  e ce jàme a kulekà.

‘Sta kanzunètte, è vèkkie de tand’anne;

tatòne, m’a  sunàve  k’a  katarre ;

nanonneme  frijéve ‘i  kartellàte

e  nuje  kriatùre,  stèmme spenziaràte.

‘A fèste, se sendéve  avèramènde!

‘I krestiàne, erene  kkiù  bbune!

Pòki  mariulle e pòka malağğènde

e  nen ze  parlàve  probbie d’i tanğènde.

‘A  sére d’a viğğìlie de  Natàle,

ndè kàse ere tùtte n’armunìje ;

venèvene ‘i  parinde  a ffa  l’eùrije

e  nùje  stèmme ğğià  pronde  k’a poisìje.

Quanda  prijèzze, quanne avive ‘a  mbèrte!

Quanda  pruğğètte , vedènne  ‘sti “ ranèlle”;

Ije m’akkattàve sèmbe trìkke e trakke,

beskotte, ciukkulàte  e  karamèlle.

‘A mènzanotte, tùtte quande ‘a  kkise,

pùre assi stive  minze  appapagnàte:

Vedive  nasce ‘u  Ğèsù  Bommìne,

ìnda  na  cèste, tùtte avvellutàte.

‘Sti  tradizziùne, nen z’anne angòre pèrze;

ce stàce  ğğènde kè ce  téne assàje ;

Si  faciarrìmme  kokkè  passe  arréte,

nen  ğe  starrìnne  tande e  tanda  uàje.

Si  penzarrìmme kokkè vòte ‘a  Krìste,

rumanarrìmme  cèrte kkiù kundènde;

se  mettarrìje  da  parte   tùtte  ‘u   màle,

penzamece  nu  pòke  e…..Buon Natàle.

____________________

 

‘A lettere de Natale (di Salvatore Il Grande)

Quèste ‘a ponne sènde e capì chi ogge tène i capille bianche

 però l’avèssere lègge pure i crijature dell’era moderna.

V’arrecurdate quanne se screvève ‘a lettere de Natale ?

almène nu mèse prime i crijature screvèvene sotta dettature…

d’a majestre d’a mamma o de nu frate grusse

pe fà chiù fegure!

po’ finalmènde arrevave ‘a sère d’a veggilije

‘e se mettève ‘a lettere sotte ‘o piatte

senza chè papà se n’addunave

chisà po’ ce sganciave qualche denare!

isse però, stu fatte… se l’aspettave!

sapève tutte cose ‘e facève ‘u gnorre!

po’ quanne se fenèvene baccalà vrucchele ‘e capetone

ascève ‘a lettere da sotte ‘o piattone!

cum’e Gesu bambine sotte ‘a grotte

papà pegghjave sta lettera ‘nmane

‘e che l’ucchije già lustre lustre decève:

di chi eje quèste chi l’ha mannate?

accussì ‘u crijature respunnève:

ligge papà ligge

papà chè lacremave e apprisse ‘a isse tutte quante

ammantenève ‘a scène e decève

allore l’e scritte tu ! vedime leggime!

inde ‘a quille mumènde assemegghijeve

chè nen ce stève chiù ninde atturne ‘a nuje

pecchè tutte quante…chi stèva stève

che l’ucchije spalancate ‘e chi rècchije tèse

ce mettèmme ‘a sènde quille che papà leggève

‘e chè già sapève!

queste ‘ere ‘a storije de tutte l’anne

chè passavane une s’ope ‘a l’ate sèmbe cuntente;

ogge invece chè succède ?

nesciune aspette chiù ninde

ce stace già tutte cose

nesciujne chiagne chiù

però nesciune è cuntente !

vulite sapè quille chè manche?

manche l’amore d’a famiglie chè nen ce stace chiù !

Sissignore, manche l’amore pe Gesù.

____________________

‘A notte de San Selvèstre (di Raffaele Lepore)

‘A notte d’a Vegìlije ‘Capedanne

s’aùse a festeggiarle ‘ngumbagnìje;

s’aspètte ‘a mezzanotte pecchè l’anne

hadda trasì ck’a rise e l’armunìje.

S’aspètte ck’a buttiglie d’u spumande

guardane ‘u ‘llorge quann’accocchje ‘i sfère;

tra ‘u fume d’i bèngale, tutte quande,

embè, se l’hanne gode quèlla sère.

Ma è ‘rruvàte! ‘I botte amminz’a vije

sò chiù pussènde, ognune mène al’àrije

rutelle, tricche tracche e purcarìje,

cume pe chiude n’anne ind’o separije.

‘Nd’e case, ‘u geradische ‘nsèrve a nìnde,

sone canzune, ma nisciùne ‘u sènde,

se scàgnene l’agùrije tra parìnde,

pare na farse, ma è nu mumènde

ca mètte ‘ngulle gioje e pecundrìje.

Baciànnese ‘a megghjère e ‘i figghje suje,

nu padre chiagne e, tanne, vularrìje

ca fosse etèrne, ind’a casa suje,

st’amore, st’armunìje, sta vita sane,

sènz’ombre, nè mutive de delore.

N’àte penzìre corre, mane mane,

a chi ‘nge stace, ma tène ind’o core!

E’ passàte! Nu dische, na candàte,

‘u panettone, ‘a coppe d’u spumande,

pe salutà quist’anne appène nate,

ck’u brindese: “Buon Anno a tutte quande!”

(da ” ‘I tìmbe so’ cagnàte”)

____________________

 

 
L’arìje d’u Natàle (di Alberto Mangano)

Quann’ère crijatùre a fèste de Natàle

s’accumenzàve a sènde già d’a ‘mmaculàte;

i uagliùne s’ammasckàvane vicine ai fanòje

e, turnàvane ‘a càse cundènde

pecchè s’avèva preparà l’albère e ‘u presepjìe.

Era ‘na fèste p’i grùsse e p’i crijatùre,

si sendèva  a’ddòre d’i cartellàte, d’i mennèle atterràte,

 p’i stràde s’appicciàvane luci e lampiùne

e tu a sendìve l’arije d’u Natàle.

Ind’e fìste turnàvene i parìnde da lundàne,

se stève tutti ‘nzime,

se jucàva a tombole ch’i scòrze di mandarìne,

se jucàva au sett’e mìzze…

E tu a sendìve l’arje d’u Natàle.

U jùrne da viggilije, ogne crijatùre

lassàve a letterine sott’o piàtte,

dicève a poesìje in pid sop’a sègge

 e subbìte dope aspettàve a mbèrte.

E tu sì ca a sendìve quell’arije d’u Natàle.

Quànne era bèlle jie a Messa a mezzanotte, 

mamm u fridde,

se turnàve tàrde e tànne u chiù peccènonne

  mètteve ‘u bambinèlle ‘nda gròtte

mentre tutt’assìme candàmme Tu scendi dalle stelle

È cèrte che tu a sendìve quell’arije d’u Natale.

A notte u Capedànne, 

m’arrecorde cume se mò fosse,

 se sparavàne

 trick e track, s’appicciavàne bengàle

e se menavàne piàtte e bicchìre vecchje p’u balcòne.

V’agghia dice a verità,

solo a fèsta d’a Befàne non mi facève nu bell’effett

me venève quàse da chiàgne

u jurne apprisse s’aveva smuntà tutt còse

 s’aveva turna a scòle.

Càpive tutt’assime che tutt era fenùte

 

e che aviìve aspettà n’anne sane sane.

Sarà che ogge sò grùsse,

sarà che ogge i tìmbe sò cagnàte,

ma ije vède sckìtte gente che fuje p’i negozzje

p’accattà i regàle e che nen tène cchiù tìmbe

pe pensà a quanda cose

chiàne chiàne stime perdènne.

Ije però quell’arije 

a sènde ancòre

 è quell’arije che solo u Natale me sape dà.

____________________

‘U presepije (di Gianni Ruggiero)

Quist’anne me sò mìse ‘ngape

che vogghie fa ‘u Presepije

e già sacce cumm’ada esse

e ‘ndo l’agghia mette.

Mo’ tu l’e ‘mmaggènà

mìse ind’a ‘na stanze:

tutte ‘i luce stutate

che quanne tràse

baste che aggire ‘a cape

e vìde ‘u munne andìche

‘ndo Gesù eje nàte.

‘A grotte adda stà ‘o cendre,

sòle accussì po’ se capisce

de chi eje ‘a festa.

E pe’ sòpe ‘na mundagne erta

che arrive fine e ‘ngile

‘nu cìle tutt’azzurre

che pare fatte jurne

che se chiude l’ucchie

e allunghe ‘i mane

già puje tuccà i stelle.

Po’ ascennenne ‘è làte

‘i prime casarelle

duje albere qua e là e tanda nève ‘nderre.

Ascennenne angore

‘i prìme fegurelle.

Scarpare e falegname

a ccùste de’ puteghe

‘u prime batte ‘i sòle

quill’ate sgrosse e pialle

‘i fanne a ninna nanne

‘o bambinille belle

che dorme là, ind’a na stalle.

Atturne ‘a fundanelle

‘na cocchie de galline,

‘u purche e ‘a paparelle,

‘na vecchia cuntadine

cu ‘na saròla ‘nzine,

‘u nannarille e a nannarelle

e tu guardele bbune,

a une a une ‘mbacce

t’accurge che so’ belle

so’ allegre, so’ serene

pecchè mo’ sò poche òre

che eje nàte ‘u Salvatore.

E pe’nnanze ‘a grotte

pasture e pecurelle,

‘che fanne n’arche

atturne ‘a grotte de Betlemme

E po’ guardanne ‘o late

se vède da lundane

tre Re stanne arruvanne

Gaspare, Melchiorre e Baldassarre.

E prtene i regale

‘ncinnze, mirre e òre

Pe Gesù, nostro Signore.

Me mette da lundane

e guarde tutt’a scene

qualcosa nen me trase

me pare tale e quale

a quille che faceve

‘a bonaneme d’u nonne

U vedè che l’agghie cupijate

ma senza farle apposte

pecchè ind’o cervelle

ije ‘u teneve stepate?

‘na vòte

quanne nen tenemme ninde

quest’ere ‘a vera festa

‘a grotte, ‘u bambenille

e sòpe a’ tavole

cartellate, cavezungille

e menèle atterrete.

(da “Me mìise l’ucchie ‘ngulle”)

____________________

 

Natàle (di Giacinto Sica)

 Pùre stat’anne arrìve Natàle !

Sèmbe puntuàle, ‘nd’a stèssa dàte!

No cumè Pasquele e carnevàle,

chè ognè anne cagnene jurnate!

Eije cosa vècchije, ognùne ‘u sàpe,

‘sti fìste accussì se so’ tramandàte,

mèntre s’accavallene i penzìre ‘nd’a càpe,

d’i tanda Natàle chè so’ già passàte.

E m’arrecòrde d’i spèzzije antìche,

chè pùre ck’a mesèrije e ‘a carestije,

sentìve p’u corse, p’i stràte, p’i vìche,

‘a ‘ddore de Natàle e tand’allegrije.

S’accumenzàve ck’a ‘Maculàte.

Quanda fanòije! A ognè pendòne.

A Sanda Lucije, ‘i fàfe arracciàte,

e già se sentève, cantà ‘u capetòne.

Nd’e stràte ‘mpurtande ‘i bancarèlle,

cke tutt’a ‘rrobbe de cannaruminde,

nùce, mènele, castagne , nucèlle,

ma senza ternese, ‘nen accattàve nìnde.

‘Pe fa’ fa’ ‘bbune ‘u Natale, ‘e poverìlle,

cocchè quaratìne mettève a reggistre,

i solde ‘nzumelate cume ‘nd’o carusìlle,

e p’u jurne de  Natàle avèvene ‘u canìstre.

Quanda grazie de Dije  truvàve là ìnde,

farine, miccùle,presùtte,  murtatèlle,

accussì a Natàle ‘nze strengève ‘a cìnde,

e attùrne a te ere tutte chijù bèlle.

Grusse e piccùle se passava ‘a serate,

jucanne ‘e carte ‘a dàme o a l’òche,

ognè tande ‘u mùzzeche ‘a ‘na cartellàte.

Passàvene l’ore a pòche a pòche,

S’avvecenàve accussì mèzzanotte

ce abbijàmme ‘a cchijesije,’a chiù vecìne,

arravugghijate cke scialle e cappotte

pe’vedè de nasce a Gesù Bammine.

Quanne turnamme d’o matutìne,

cocchè cianciuliamìnde ancòre assapramme,

ce ijèmme a corche aspettanne ‘a matìne,

e vèrse  ‘u tarde po’ ce avezamme.

Se jèvene a fa’ ‘i gùrije  ‘a l’amece e i parìnde.

S’ascève da ‘na càse e ‘nd’a nate se trasève,

te dèvene cocchè còse da mètte sott’e dinde,

nu beccherìne d’acquavìte e ‘a vìsete fernève.

Se turnàve ‘e càse ‘nfeddelùte, ma felìce e cundènde

aspettanne chè arruàsse l’orarije d’u pranze

nen mmancàve màije l’amìche o ‘u parende

chè apprufettànne s’anchijève ‘a panze.